Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawna, której celem jest ochrona osób niezdolnych do samodzielnego zarządzania swoimi sprawami. Wynika ono z potrzeby zapewnienia ochrony tym, którzy z powodu różnych okoliczności, takich jak choroby psychiczne, niepełnosprawność intelektualna czy uzależnienia, nie są w stanie podejmować racjonalnych decyzji dotyczących swojego życia. Ubezwłasnowolnienie ma charakter szczególnej ochrony, ale jednocześnie
w istotny sposób ogranicza wolność danej osoby. W polskim prawie ubezwłasnowolnienie jest regulowane przez Kodeks Cywilny oraz odpowiednie przepisy dotyczące procedur cywilnych.
Rodzaje ubezwłasnowolnienia
W polskim systemie prawnym wyróżnia się dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: całkowite i częściowe. Każdy z tych rodzajów ubezwłasnowolnienia stosuje się w zależności od tego, w jakim stopniu dana osoba jest niezdolna do samodzielnego funkcjonowania.
Ubezwłasnowolnienie całkowite
-
- Ubezwłasnowolnienie całkowite oznacza, że osoba całkowicie traci zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że nie może ona samodzielnie zawierać umów ani podejmować żadnych innych czynności prawnych.
- Przykładem może być sytuacja, gdy osoba cierpi na poważną chorobę psychiczną, która całkowicie uniemożliwia jej zrozumienie otaczającej rzeczywistości oraz skutków swoich działań.
- W sytuacji ubezwłasnowolnienia całkowitego sąd wyznacza opiekuna, który działa w imieniu ubezwłasnowolnionego. Opiekun podejmuje decyzje prawne, dba o majątek oraz reprezentuje osobę ubezwłasnowolnioną we wszystkich sprawach cywilnych i administracyjnych. Przykładem takich czynności może być zarządzanie majątkiem, czy podejmowanie decyzji medycznych.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
-
- Ubezwłasnowolnienie częściowe polega na ograniczeniu zdolności do czynności prawnych osoby, która w pewnym stopniu jest w stanie samodzielnie zarządzać swoimi sprawami, ale w innych obszarach potrzebuje wsparcia.
- Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może podejmować pewne decyzje samodzielnie, lecz w poważniejszych kwestiach potrzebuje zgody kuratora. Przykładem może być sytuacja, gdy osoba z zaburzeniami psychicznymi jest
w stanie samodzielnie zarządzać swoimi codziennymi sprawami, ale wymaga pomocy przy podejmowaniu bardziej złożonych decyzji, takich jak sprzedaż majątku, zaciąganie kredytów czy podpisywanie ważnych umów. - Kurator, w przeciwieństwie do opiekuna w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, nie podejmuje za osobę ubezwłasnowolnioną decyzji, ale nadzoruje jej działania i wyraża zgodę na określone czynności prawne.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia
Zgodnie z Kodeksem Cywilnym, ubezwłasnowolnienie może zostać zastosowane wobec osoby, która z powodu choroby psychicznej, niepełnosprawności intelektualnej lub innego rodzaju zaburzeń zdrowotnych nie jest w stanie samodzielnie prowadzić swoich spraw. Ważnym aspektem jest tutaj ocena stopnia niezdolności osoby do zarządzania swoimi sprawami. Nie każda choroba psychiczna czy niepełnosprawność intelektualna musi prowadzić do ubezwłasnowolnienia – decydujące znaczenie ma tutaj stopień nasilenia problemów zdrowotnych oraz ich wpływ na codzienne życie danej osoby.
W praktyce ubezwłasnowolnienie może dotyczyć osób cierpiących na:
- Choroby psychiczne – takie jak schizofrenia, depresja psychotyczna, choroba dwubiegunowa, które prowadzą do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu takiej osoby.
- Niepełnosprawność intelektualną – dotyczy to osób z różnym stopniem upośledzenia umysłowego, które mają trudności w rozumieniu otaczającej rzeczywistości i podejmowaniu świadomych decyzji.
- Choroby neurodegeneracyjne – takie jak demencja, choroba Alzheimera, które powodują stopniowe zanikanie zdolności do samodzielnego zarządzania swoimi sprawami.
- Uzależnienia – alkoholizm, narkomania, które uniemożliwiają osobie podejmowanie racjonalnych decyzji i odpowiedzialne zarządzanie swoimi sprawami.
Procedura ubezwłasnowolnienia
Proces ubezwłasnowolnienia rozpoczyna się złożeniem odpowiedniego wniosku do sądu okręgowego. Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie może wystąpić osoba najbliższa dla osoby, której dotyczy wniosek, np. małżonek, rodzice, dorosłe dzieci. W pewnych przypadkach sam zainteresowany może wnioskować o ubezwłasnowolnienie, jeśli zdaje sobie sprawę ze swojego stanu i chce podjąć kroki w celu ochrony swojego majątku lub interesów.
Sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, które może obejmować przesłuchania świadków, badania lekarskie oraz opinie biegłych. Decyzję o ubezwłasnowolnieniu sąd podejmuje po wnikliwej analizie stanu zdrowia psychicznego oraz zdolności osoby do samodzielnego funkcjonowania. Ponadto sąd, oprócz orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, decyduje również
o ustanowieniu opiekuna (w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego) lub kuratora
(w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego). Wybór opiekuna lub kuratora jest szczególnie istotny, ponieważ to on będzie dbał o interesy osoby ubezwłasnowolnionej, zarządzał jej majątkiem i podejmował inne ważne decyzje prawne.
Podsumowanie
W związku z powyższym należy podkreślić, że procedura ubezwłasnowolnienia ma na celu ochronę interesów osoby, która z powodu swojego stanu zdrowia nie jest w stanie podejmować świadomych decyzji. Nie jest to bowiem forma kary, lecz sposób zapewnienia odpowiedniego wsparcia i opieki w zarządzaniu nad jej sprawami.
