Skarga nadzwyczajna, wprowadzona nową ustawą o Sądzie Najwyższym, już od momentu jej zapowiedzi jest tematem szeroko dyskutowanym w mediach. 3 kwietnia 2018 r. przepisy ją regulujące weszły już w życie i są prawem obowiązującym. Nie wchodząc w kontrowersje związane ze skargą nadzwyczajną, poniżej zostaną przedstawione odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące możliwości skorzystania z tego środka prawnego.
Jakie orzeczenia podlegają zaskarżeniu?
Skarga może być wniesiona wyłącznie od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie. Nie w każdym jednak wypadku, a tylko wtedy, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej i:
1) orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji,
2) orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
3) zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego
– a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.
Zatem skarga nadzwyczajna została przewidziana w celu podważenia orzeczeń naruszających zasadę sprawiedliwości i najpoważniejszych błędów orzeczniczych.
Kto może wnieść skargę nadzwyczajną?
Skargę nadzwyczajną mogą wnieść wyłącznie następujące podmioty: Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz, w zakresie swojej właściwości, Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Ten ograniczony krąg podmiotów oznacza, że w ustawie przewidziano pośredni tryb wnoszenia skargi nadzwyczajnej. Osoba zainteresowana musi zatem najpierw zgłosić się z wnioskiem do jednego z wymienionych podmiotów.
Kto rozpoznaje skargę nadzwyczajną?
Skargę nadzwyczajną rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie 2 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz 1 ławnika Sądu Najwyższego. Jeżeli skarga nadzwyczajna dotyczy orzeczenia Sądu Najwyższego, sprawę rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie 5 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz 2 ławników Sądu Najwyższego.
Jaki jest termin na wystąpienie ze skargą?
Termin na wniesienie skargi to 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – 1 rok od dnia ich rozpoznania. Niedopuszczalne jest uwzględnienie skargi nadzwyczajnej na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – po upływie 6 miesięcy od dnia jej rozpoznania.
Kiedy nie można wnieść skargi nadzwyczajnej?
Skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu. Skarga nadzwyczajna nie jest również dopuszczalna w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe.
Ile razy można wnieść skargę?
Od tego samego orzeczenia w interesie tej samej strony skarga nadzwyczajna może być wniesiona tylko raz.
Co może zrobić Sąd Najwyższy rozpoznając skargę?
W przypadku uwzględnienia skargi nadzwyczajnej, Sąd Najwyższy uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i stosownie do wyników rozprawy orzeka co do istoty sprawy albo przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając także orzeczenie sądu pierwszej instancji, albo umarza postępowanie. Sąd Najwyższy oddala skargę nadzwyczajną, jeżeli stwierdzi brak podstawy do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.
Jeżeli Sąd Najwyższy przy rozpatrywaniu skargi nadzwyczajnej uzna, że przyczyną naruszenia przez orzeczenie zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji, jest niezgodność ustawy z Konstytucją, występuje z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyższy może zawiesić postępowanie z urzędu jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Jak już wyżej wskazano, skargi mają być rozpatrywane w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Izba ta jednak nadal nie istnieje i na chwilę obecną nie wiadomo kiedy zostanie powołana.
