Śmierć bliskiej osoby to zawsze trudne i pełne emocji doświadczenie. Nieodłącznym elementem śmierci jest także kwestia majątku zmarłego oraz spadku po nim. Jak powszechnie wiadomo, spadek to ogół praw i obowiązków spadkodawcy przechodzących w chwili śmierci na jego następców prawnych. Niestety, nierzadko w skład spadku wchodzą także długi i zobowiązania, które pozostawił po sobie zmarły. Co zatem zrobić w przypadku, gdy zmarły pozostawił długi? Jak zabezpieczyć własne interesy i działać przy tym zgodnie z literą prawa? W Polsce kwestie te regulują przepisy prawne, a sposób postępowania zależy od kilku czynników, takich jak rodzaj długów, status spadkobierców czy decyzje, jakie podejmują w związku z dziedziczeniem.
Czym są długi spadkowe?
Długi spadkowe to zobowiązania finansowe, które obciążają majątek zmarłego i stają się częścią spadku. Mogą to być różne rodzaje zobowiązań, takie jak:
- kredyty hipoteczne i gotówkowe,
- pożyczki,
- zaległości podatkowe,
- niezapłacone rachunki (np. za prąd, gaz, czynsz),
- roszczenia alimentacyjne,
- mandaty czy kary administracyjne.
Długi te, podobnie jak aktywa (np. nieruchomości, oszczędności), wchodzą w skład spadku i są dziedziczone przez spadkobierców. Kluczowe jest jednak to, że spadkobiercy mają realny wpływ na zakres swojej odpowiedzialności za te długi.
Dziedziczenie
W polskim prawie wyróżnia się dwie formy dziedziczenia: ustawowe i testamentowe.
- Dziedziczenie ustawowe ma miejsce w sytuacji, gdy zmarły (spadkodawca) nie pozostawił testamentu. Wówczas prawo do spadku przysługuje osobom wskazanym zgodnie z zasadami zawartymi w Kodeksie cywilnym, w określonej kolejności.
- Dziedziczenie testamentowe występuje natomiast wtedy, gdy spadkodawca sporządził testament. W takim przypadku prawo do dziedziczenia przysługuje osobom wskazanym w tym dokumencie.
Możliwości spadkobierców
Osoby powołane do dziedziczenia mają do wyboru jedną z trzech opcji
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Wybierając tę formę, spadkobierca ogranicza swoją odpowiedzialność za długi zmarłego jedynie do wartości odziedziczonego majątku. Dzięki temu jego własny majątek jest chroniony przed wierzycielami. Warto pamiętać, że zgodnie z art. 1015 Kodeksu cywilnego, jeżeli spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia w ciągu sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się o spadku, automatycznie przyjmuje spadek właśnie z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie spadku wprost
W przypadku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku wprost spadkobierca ponosi pełną odpowiedzialność za wszystkie długi pozostawione przez zmarłego, także z własnego majątku. Jest to rozwiązanie dość ryzykowne i stosunkowo rzadko wybierane z uwagi na częste sytuacje, w których wartość długów przekracza wartość majątku spadkowego.
Odrzucenie spadku
Spadkobierca może zdecydować się także na całkowite odrzucenie spadku. W takim przypadku zrzeka się zarówno aktywów, jak i zobowiązań spadkowych, co oznacza, że nie dziedziczy ani majątku, ani długów zmarłego.
Co wchodzi w skład spadku?
Zanim zostanie podjęta decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, ważne jest, aby dokładnie poznać skład majątku zmarłego. W tym celu warto:
- sprawdzić, jakie aktywa pozostawił zmarły (np. nieruchomości, oszczędności, ruchomości),
- dowiedzieć się, czy, a jeśli tak, to jakie długi zaciągnął, np. poprzez analizę dokumentów, umów kredytowych, wezwań do zapłaty,
- skontaktować się z wierzycielami w celu potwierdzenia wysokości zobowiązań.
W razie jakichkolwiek wątpliwości co do pełnego obrazu majątku zmarłego można zlecić sporządzenie spisu inwentarza przez komornika. Jest to dokument szczegółowo opisujący skład majątku i długów, co jest szczególnie istotne przy przyjmowaniu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Termin złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Oświadczenie to należy złożyć przed sądem lub u notariusza w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku (np. od daty śmierci zmarłego lub otwarcia testamentu). Jeśli przedmiotowe oświadczenie nie zostanie złożone w tym terminie, uznaje się, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza – jest to obecnie forma domyślna. Co równie istotne, jeżeli spadkobierca zdecyduje się przyjąć spadek w całości, a długi przewyższają wartość majątku, może stanąć przed koniecznością zaspokojenia roszczeń wierzycieli z własnych środków.
Kodeks postępowania cywilnego umożliwia spadkobiercy złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej. Może to nastąpić przed:
- sądem rejonowym, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby składającej oświadczenie,
- sądem prowadzącym postępowanie o stwierdzenie nabycia prawa do spadku,
- notariuszem, wybranym przez osobę składającą oświadczenie o odrzuceniu spadku.
W przypadku skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku spadkobierca jest traktowany, jakby nie dożył otwarcia spadku
Kiedy pomoc prawna może być konieczna?
W niektórych przypadkach, gdy sytuacja jest wysoce skomplikowana, warto wówczas skorzystać z pomocy doświadczonych w tej dziedzinie prawników. Profesjonalna pomoc prawna pomoże lepiej zrozumieć skomplikowane przepisy i podejmować świadome decyzje, w związku z byciem spadkobiercą (nawet jeśli do przyjęcia spadku nie dojdzie).
Podsumowanie
W świetle powyższego warto wskazać, że chociaż długi po zmarłym mogą stanowić względne wyzwanie, to odpowiednie działania mogą mieć duży wpływ na dalszy los spadkobierców. Ważne jest, aby podjąć przemyślane decyzje, zebrać odpowiednie informacje o stanie zadłużenia i niezwłocznie podjąć działania, w celu uniknięcia jakichkolwiek komplikacji związanych ze spadkiem. Właściwa decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, negocjacje z wierzycielami, a także ewentualna pomoc prawna z pewnością pozwolą na lepsze zarządzanie sytuacją finansową w trudnym okresie po śmierci bliskiej osoby.
Masz pytania dotyczące tego tematu? Zapraszam do kontaktu z moją Kancelarią.
